Zawierając umowę z organizatorem turystyki warto zwrócić uwagę na rodzaj umowy, jaki oferuje biuro podróży. Pomiędzy imprezą turystyczną i powiązanymi usługami turystycznymi istnieje bowiem znacząca różnica w obszarze ochrony praw podróżnych.
Impreza turystyczna
Ustawa z dnia 24 listopada 2017 r. o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych (t. j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2139 z dnia 2.12.2020 r., dalej jako „Ustawa”) definiuje imprezę turystyczną jako połączenie co najmniej dwóch różnych rodzajów usług turystycznych na potrzeby tej samej podróży lub wakacji.
Dla uznania wycieczki za imprezę turystyczną Ustawa formułuje określone warunki. Zgodnie z art. 5 Ustawy, do utworzenia imprezy turystycznej dochodzi, jeżeli usługi turystyczne zostały połączone przez jednego przedsiębiorcę turystycznego, w tym na prośbę podróżnego lub zgodnie z jego wyborem, przed zawarciem umowy obejmującej wszystkie usługi lub niezależnie od tego, czy zawarto odrębne umowy z dostawcami poszczególnych usług turystycznych, usługi te są nabywane w jednym punkcie sprzedaży i zostały wybrane, zanim podróżny zgodził się dokonać zapłaty. Dodatkowo sprzedawane przez biuro podróży usługi będą stanowiły imprezę turystyczną, gdy były reklamowane lub sprzedawane przy użyciu określenia „impreza turystyczna” lub podobnego, jak też łączone po zawarciu umowy, na podstawie której podróżny został uprawniony do dokonania wyboru spośród różnych rodzajów usług turystycznych. Imprezą turystyczną będą także usługi nabywane od odrębnych przedsiębiorców turystycznych za pośrednictwem powiązanych procesów rezerwacji online, podczas których przedsiębiorca turystyczny, z którym zawarta została pierwsza umowa, przekazuje innemu przedsiębiorcy imię i nazwisko podróżnego, adres poczty elektronicznej oraz szczegóły płatności, a umowa z tym innym przedsiębiorcą turystycznym zostanie zawarta najpóźniej 24 godziny po potwierdzeniu rezerwacji pierwszej usługi turystycznej.
Elementami imprezy turystycznej mogą być zatem połączone usługi turystyczne, takie jak przelot do miejsca urlopu i z powrotem, zakwaterowanie w hotelu, wyżywienie, wynajem samochodu oraz inne usługi indywidualnie świadczone podróżnym w ramach jednej umowy.
Powiązane usługi turystyczne
Przez powiązane usługi turystyczne należy rozumieć niestanowiące imprezy turystycznej połączenie co najmniej dwóch różnych rodzajów usług turystycznych nabytych na potrzeby tej samej podróży lub wakacji, objęte odrębnymi umowami z dostawcami poszczególnych usług turystycznych. Zgodnie z art. 6 Ustawy do utworzenia powiązanych usług turystycznych dochodzi, jeżeli przedsiębiorca turystyczny ułatwia podróżnym nabywanie usług turystycznych przy okazji jednej wizyty lub kontaktu z jego punktem sprzedaży z możliwością dokonania wyboru i zapłaty odrębnie za każdą usługę turystyczną lub w sposób ukierunkowany od innego przedsiębiorcy turystycznego w zakresie co najmniej jednej dodatkowej usługi turystycznej, jeżeli umowa z tym przedsiębiorcą turystycznym zostanie zawarta najpóźniej 24 godziny po potwierdzeniu rezerwacji pierwszej usługi turystycznej.
Uprawnienia uczestnika imprezy turystycznej
Zgodnie z art. 47 ust. 4 Ustawy podróżny jako uczestnik imprezy turystycznej może odstąpić od umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez ponoszenia opłaty za odstąpienie, w przypadku wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które mają znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej lub przewóz podróżnych do miejsca docelowego. Podróżny może żądać wyłącznie zwrotu wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, bez odszkodowania lub zadośćuczynienia w tym zakresie. Jako ten rodzaj okoliczności można uznać stan epidemii.
Również biuro podróży jako organizator turystyki może rozwiązać umowę o udział w imprezie turystycznej i dokonać pełnego zwrotu podróżnemu wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, bez dodatkowego odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli nie może zrealizować umowy o udział w imprezie turystycznej z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności i powiadomił podróżnego o rozwiązaniu umowy niezwłocznie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej. Jeżeli biuro podróży proponuje w zamian za odwołaną imprezę turystyczną voucher na dowolnie wybrana inną usługę, podróżny może się na nią zgodzić, ale nie musi. Jeśli konsument woli odzyskać pieniądze, nie musi akceptować propozycji biura. Jednakże zwrot środków otrzyma dopiero po upływie 194 dni po tym, jak informacja o odwołaniu imprezy została faktycznie przekazana konsumentowi.
Zgodnie z przepisem art. 47 ust. 6 Ustawy organizator ma obowiązek dokonać zwrotu konsumentowi zapłaconej ceny w ciągu 14 dni od dnia, w którym oświadczenie o odstąpieniu zostało skutecznie złożone. Jednakże ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t. j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1842 z dnia 20.10.2020 r., dalej jako „Ustawa o Covid-19”)nakazuje uznać, że odstąpienie od umowy lub rozwiązanie przez organizatora turystyki umowy o udział w imprezie turystycznej, które to odstąpienie lub rozwiązanie pozostaje w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii wirusa SARS-CoV-2, jest skuteczne z mocy prawa po upływie 180 dni od dnia powiadomienia przez podróżnego o odstąpieniu lub powiadomienia o rozwiązaniu przez organizatora turystyki (art. 15k ust. 1 Ustawy o Covid-19). Odstąpienie od umowy bądź jej rozwiązanie nie jest skuteczne w przypadku wyrażenia przez podróżnego zgody na otrzymanie w zamian od organizatora turystyki vouchera do realizacji na poczet przyszłych imprez turystycznych w ciągu roku od dnia, w którym miała się odbyć impreza turystyczna.
Brak rozszerzonej ochrony dla usług pojedynczych oraz usług powiązanych
W sytuacji oferowania przez biuro podróży pośrednictwa w zawarciu umów na wiele pojedynczych usług turystycznych, ich zakup nie gwarantuje podróżnym ochrony, jak w przypadku imprezy turystycznej, w szczególności polegającej na prawie odstąpienia od umowy oraz prawie do zwrotu dokonanych opłat. W przypadku zamówienia odrębnie usługi przelotu, podróży autokarem, noclegu i wynajmu samochodu, przepisy stanowią, że są to pojedyncze usługi turystyczne, które nie stanowią imprezy turystycznej. Również w przypadku usług powiązanych, np. gdy razem z biletem lotniczym zakupimy noclegi, nie mają zastosowania przepisy dotyczące imprez turystycznych. Do warunków rezygnacji z usługi w tym ewentualnie zwrotu ceny, zastosowanie będą mieć przepisy prawa właściwe dla każdego z rodzaju tych usług. Dodatkowo z roszczeniami trzeba wystąpić do poszczególnych dostawców usług, np. do przewoźnika lotniczego, właściciela hotelu czy wypożyczalni samochodów.
Doprecyzowanie pojęć imprezy turystycznej i powiązanych usług turystycznych w dyrektywie 2015/2302
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniająca rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylająca dyrektywę Rady 90/314/EWG (Dz.U.UE.L.2015.326.1 z dnia 11.12.2015 r.) nakazuje stosować jej postanowienia do imprez turystycznych oferowanych do sprzedaży lub sprzedawanych podróżnym przez przedsiębiorców oraz do powiązanych usług turystycznych, których zamawianie jest ułatwiane podróżnym przez przedsiębiorców.
Zgodnie z motywem 9 ww. dyrektywy, w celu zachowania przejrzystości należy wprowadzić rozróżnienie między imprezami turystycznymi a powiązanymi usługami turystycznymi. W przypadku tych ostatnich przedsiębiorcy internetowi lub stacjonarni ułatwiają nabywanie usług turystycznych przez podróżnych, co prowadzi do zawarcia przez podróżnego umów z różnymi dostawcami usług turystycznych, w tym poprzez powiązane procesy rezerwacji. Umowy te nie noszą jednak cech imprezy turystycznej, w związku z czym stosowanie do nich wszystkich wymogów, jakie mają zastosowanie do imprez turystycznych, byłoby niezasadne.
W świetle zmian zachodzących na rynku dyrektywa nakazuje ponadto zdefiniować imprezy turystyczne na podstawie obiektywnych kryteriów alternatywnych, które w głównej mierze są związane ze sposobem, w jaki usługi turystyczne są prezentowane lub nabywane, oraz z okolicznościami, w jakich podróżni mogą w uzasadniony sposób oczekiwać, że dyrektywa zapewni im ochronę. Ma to miejsce na przykład w sytuacji, gdy różne rodzaje usług turystycznych są nabywane na potrzeby tej samej podróży lub wakacji w jednym punkcie sprzedaży i usługi te zostały wybrane, zanim podróżny zgodził się dokonać zapłaty, to znaczy w ramach jednej rezerwacji, lub gdy usługi takie są oferowane lub sprzedawane po cenie obejmującej wszystkie te usługi lub po cenie całkowitej, lub gdy jedną z tych cen jest obciążany nabywca, jak również w przypadku gdy usługi takie są reklamowane lub sprzedawane przy użyciu określenia “impreza turystyczna” lub podobnego określenia wskazującego na bliski związek pomiędzy danymi usługami turystycznymi. Takimi podobnymi określeniami mogą być na przykład „oferta łączona”, „all-inclusive” lub „usługa »wszystko w cenie«” (motyw 10 dyrektywy).
Motyw 22 dyrektywy wyjaśnia, że główną cechą imprezy turystycznej jest to, że jeden przedsiębiorca odpowiada jako organizator za należytą realizację imprezy turystycznej jako całości. Wyłącznie w przypadkach, gdy jako organizator imprezy turystycznej występuje inny przedsiębiorca, dany przedsiębiorca – zazwyczaj stacjonarne lub internetowe biuro podróży – powinien mieć możliwość pełnienia roli jedynie sprzedawcy detalicznego lub pośrednika i nieponoszenia odpowiedzialności jako organizator. To, czy przedsiębiorca działa jako organizator w odniesieniu do danej imprezy turystycznej, powinno zależeć od udziału tego przedsiębiorcy w tworzeniu danej imprezy turystycznej, nie zaś od tego, w jaki sposób ten przedsiębiorca nazywa prowadzoną przez siebie działalność. Przy rozważaniach czy przedsiębiorca jest organizatorem czy sprzedawcą detalicznym, powinno pozostawać bez znaczenia, czy przedsiębiorca działa po stronie podaży, czy też występuje jako agent działający na rzecz podróżnego.
Istotnym jest, że zgodnie z motywem 15 dyrektywy zakup odrębnej usługi turystycznej jako pojedynczej usługi turystycznej nie powinien stanowić ani imprezy turystycznej, ani powiązanej usługi turystycznej.
W celu zwiększenia przejrzystości dla podróżnych oraz umożliwienia im dokonywania świadomych wyborów dotyczących różnych rodzajów oferowanych usług turystycznych, przedsiębiorcy (organizatorzy turystyki) powinni być zobowiązani do jasnego i widocznego oświadczenia, czy oferują imprezę turystyczną, czy powiązane usługi turystyczne, a także do informowania o odpowiadających im poziomach ochrony, zanim podróżny zgodzi się dokonać wpłaty. Oświadczenie przedsiębiorcy dotyczące prawnego charakteru produktu turystycznego, który jest oferowany na rynku, powinno odpowiadać rzeczywistemu charakterowi prawnemu przedmiotowego produktu (motyw 16 dyrektywy).
Na potrzeby zdefiniowania imprezy turystycznej lub powiązanych usług turystycznych należy brać pod uwagę – jako jedyne kryterium – połączenie różnych rodzajów usług turystycznych, takich jak zakwaterowanie, przewóz pasażerów autobusem, koleją, drogą wodną lub lotniczą, a także wynajem pojazdów silnikowych lub niektórych motocykli. Zakwaterowania w celach pobytowych, w tym na potrzeby długoterminowych kursów językowych, nie należy uważać za zakwaterowanie w rozumieniu dyrektywy. Usługi finansowe, takie jak ubezpieczenie podróży, nie powinny być uważane za usługi turystyczne. Ponadto usługi, które są nieodłączną częścią innej usługi turystycznej, nie powinny być uważane za odrębne usługi turystyczne. Chodzi tu na przykład o transport bagażu świadczony w ramach przewozu pasażerów, drobne usługi transportowe, takie jak przewóz pasażerów w ramach wycieczki z przewodnikiem lub transfer pomiędzy hotelem a lotniskiem lub stacją kolejową, posiłki, napoje oraz sprzątanie zapewnione w ramach zakwaterowania lub dostęp do urządzeń na miejscu, takich jak np. basen, sauna, spa lub sala treningowa przeznaczona dla gości hotelu. Oznacza to również, że w przypadkach, gdy – w przeciwieństwie do rejsu wycieczkowego – zapewniany jest nocleg jako część drogowego, kolejowego, wodnego lub lotniczego transportu pasażerów, zakwaterowanie nie powinno być uważane za odrębną usługę turystyczną, jeżeli głównym elementem jest wyraźnie transport.
Inne usługi świadczone turystom, które nie są nieodłączną częścią przewozu pasażerów, zakwaterowania lub wynajmu pojazdów silnikowych lub niektórych motocykli, mogą na przykład obejmować: wstępy na koncerty, imprezy sportowe, wycieczki lub wstępy do parków rozrywki, wycieczki z przewodnikiem, karnety narciarskie i wypożyczanie sprzętu sportowego, takiego jak sprzęt narciarski lub zabiegi balneologiczne (spa). Jeżeli jednak takie usługi są połączone tylko z jedną usługą turystyczną innego rodzaju, na przykład z zakwaterowaniem, powinno to prowadzić do powstania imprezy turystycznej lub powiązanej usługi turystycznej tylko w przypadku, gdy usługi te stanowią znaczną część wartości tej imprezy lub powiązanej usługi turystycznej lub gdy są one reklamowane jako istotny element tej podróży lub tych wakacji, lub gdy z innych względów stanowią istotny element tej podróży lub tych wakacji.
Podsumowanie
Dokonując wyboru oferty na wymarzony urlop należy zwrócić uwagę czy biuro podróży wskazuje w treści zawieranej umowy, że stanowi ona umowę imprezy turystycznej, czy tylko pośredniczy w zawarciu kilku powiązanych usług turystycznych, świadczonych przez innych dostawców usług. Pomiędzy imprezą turystyczną i powiązanymi usługami turystycznymi istnieje znacząca różnica w obszarze ochrony praw podróżnych. Organizator imprezy turystycznej odpowiada wobec podróżnego za całość imprezy turystycznej.
Zatem nawet jeśli organizator turystyki będzie przekonywał podróżnego, że zakupił u niego tylko powiązane usługi turystyczne i ochrona przewidziana dla imprezy turystycznej mu nie przysługuje, warto przeanalizować definicję imprezy turystycznej zawartą w art. 5 Ustawy oraz wyjaśnienia pojęć opisane w Dyrektywie, pod kątem spełnienia przesłanek imprezy turystycznej lub zwrócić się w tym zakresie o pomoc prawną. Sama nazwa umowy nie przesądza bowiem o jej treści, a zatem o faktycznych obowiązkach biura podróży wobec podróżnego.
Zakup imprezy turystycznej u organizatora turystyki z pewnością gwarantuje podróżnym większe bezpieczeństwo. Organizatorzy turystyki działają w reżimie przepisów prawa polskiego i dyrektyw unijnych, nakładających wiele obowiązków związanych z funkcjonowaniem biura podróży oraz dotyczących ochrony praw klientom. Podróżny ma ustawowo zagwarantowane prawo odstąpienia od umowy w każdym czasie przed jej rozpoczęciem. W przypadku uzasadnionego przepisami prawa odstąpienia przez podróżnego od umowy organizator ma obowiązek zwrotu wszystkich wpłaconych środków, w przypadku zaistnienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym podróży lub jego najbliższym sąsiedztwie, które mają znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej. Organizatorzy turystyki obowiązkowo muszą posiadać zabezpieczenia na wypadek niewypłacalności a także zawierać na rzecz podróżnych ubezpieczenie kosztów leczenia i następstw nieszczęśliwych wypadków.
Adwokat Justyna Michalak-Królicka, JMK Kancelaria Adwokacka, www.jmkadwokat.pl
